حصیر بافی در گیلان
ﻋﻠﻰ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎى ﺳﻨﺘﻰ ﻣﻄﺎﺑﻖ آداب و ﺳﻨﻦ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه وﻟﻰ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ زﻳﺒﺎﻳﻰ و ﻃﺒﻊ ﻟﻄﻴﻒ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان، ﭘﺮده ﻫﺎى ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﻪ ﻛﻨﺎرى زده ﺷﺪه اﺳﺖ . در ﮔﻴﻼن ﻧﻴﺰ از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺴﺘﺮﻫﺎى ﻣﻨﺎﺳﺐ، از ﺟﻤﻠﻪ ذوق و ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﻓﺮاوان ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻰ ﭼﻮن (ﭼﻮب، اﺑﺮﻳﺸﻢ و ﺧﺎك) رﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻨﺮﻫﺎى ﺳﻨﺘﻰ رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان آن ﻫﺎ را ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﻫﺎى زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪى ﻧﻤﻮد:
رﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ: ﻣﻌﺮق، ﻧﮕﺎرﮔﺮى، ﮔﻠﻴﻢ ﺑﺎﻓﻰ، ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ، اﻟﺒﺴﻪ ﻣﺤﻠﻰ، ﻣﺮوارﺑﺎﻓﻰ، ﺧﺮاﻃﻰ، ﻣﻨﺒﺖ، ﺷﺎﻟﺒﺎﻓﻰ، ﺑﺎﻣﺒﻮﺑﺎﻓﻰ، ﭼﺎدر ﺷﺐ ﺑﺎﻓﻰ، ﭼﻠﻨﮕﺮى، ﺣﺠﺎرى، رﺷﺘﻰ دوزى، ﺳﻔﺎل و ﭼﻤﻮش دوزى اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن، ﺳﻔﺎل ﺳﻘﻒ، ﭼﺎدر ﺷﺐ ﺑﺎﻓﻰ، داراﻳﻰ ﺑﺎﻓﻰ و ﺻﻨﺪوق ﺑﺎﻻﻛﻰ، ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪودى دارﻧﺪ.
ﮔﻴﻼن، اﺳﺘﺎن ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﺑﺎﺻﻔﺎﻳﻰ در ﺷﻤﺎل اﻳﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﺣﻞ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺧﺰر واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺟﺎذﺑﻪ ﻫﺎى ﭘﺮﺷﻤﺎر ﻃﺒﻴﻌﻰ، ﺗﺎرﻳﺨﻰ، ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را درﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ . اﻳﻦ ﺧﻄﻪ ﻏﻨﻰ، از ﻛﺸﺎورزى و داﻣﺪارى ﭘﺮروﻧﻖ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ ﭘﻮﻳﺎﻳﻰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ . ﺻﻨﺎﻳﻊ اﺳﺘﺎن ﮔﻴﻼن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزى و ﺻﻨﺎﻳﻊ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺖ . ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﺴﺎﺟﻰ، ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻰ اﺳﺘﺎن ﮔﻴﻼن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ.
ﺑﺴﻴﺎرى از ﮔﻴﻼﻧﻰ ﻫﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﺣﺼﻴﺮ دارﻧﺪ. زﻳﺮا ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﺳﺖ و ﺣﺼﻴﺮ، ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻳﺮاﻧﺪازى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻔﻮذ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻰ ﮔﺮدد، ﺑﻪ ﻃﻮرى ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎرى از ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﮔﻴﻼن ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻓﺮش و ﻗﺎﻟﻰ آن ﻫﺎ ﻧﺮﺳﺪ، از ﺣﺼﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و زﻳﺮ ﻗﺎﻟﻰ را ﺣﺼﻴﺮ ﻣﻰ اﻧﺪازﻧﺪ.
ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ ﻳﻜﻰ از ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻰ ﺧﺎﻧﮕﻰ راﻳﺞ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﮔﻴﻼن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻛﺜﺮ ﻧﻘﺎط اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﻤﺎم، ﮔﻠﺸﻦ، ﺟﻔﺮود و ﻏﺎزﻳﺎن، ﺑﻨﺪر اﻧﺰﻟﻰ و روﺳﺘﺎﻫﺎى اﻃﺮاف آن ﻫﺎ داراى ﺷﻬﺮت ﺑﻴﺸﺘﺮى اﺳﺖ و ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ آن (ﻟﻰ) ﻳﺎ (ﺳﻮف ) ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮدرو در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﺮداب ﻫﺎ و آﺑﮕﻴﺮﻫﺎ ﻣﻰ روﻳﻨﺪ . ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل در ﻓﺼﻮل ﻏﻴﺮ ﻛﺸﺎورزى، ﭘﺮﻛﻨﻨﺪه ى ﺳﺎﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺮدان و زﻧﺎن روﺳﺘﺎﻳﻰ و روﻧﻖ ﺑﺨﺶ ﺑﺎزار داد و ﺳﺘﺪ در ﺑﺎزارﻫﺎى ﺳﻨﺘﻰ اﺳﺘﺎن اﺳﺖ . ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﻣﻮادى ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪ ﺣﺼﻴﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ، ﻋﺒﺎرت از ﺳﺎﻗﻪ دو ﻧﻮع ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻮف« و »ﻟﻰ« ﻛﻪ در ﻣﺰارع و ﺑﺎﺗﻼق ﻫﺎ ﻣﻰ روﻳﺪ. در ﻛﻮﻟﻴﻮر ﺑﺮاى ﺗﻬﻴﻪ ﺣﺼﻴﺮ زﻳﺮاﻧﺪاز از » ﺳﻮف« ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻮد و از »ﻟﻰ« ﺑﺮاى ﺗﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد . ﻣﺤﻞ روﻳﺶ ﻟﻰ ﻳﺎ ﻟﻴﻎ، ﻣﺮداب اﻧﺰﻟﻰ اﺳﺖ. ﻟﻴﻎ ﻫﺎى ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮔﻴﻼن ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﭼﺸﻠﻰ، اوردﻟﻰ و اروﺷﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد. ٢٢ ﻣﻨﺸﺄ ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ از ﺑﺎﻓﺖ زﻳﺮاﻧﺪاز ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﺎﻓﺖ زﻧﺒﻴﻞ و ﺳﺒﺪ و ﻏﻴﺮه در درﺟﻪ ﺑﻌﺪى اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار دارد. وﻟﻰ از آن ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻳﺮاﻧﺪازﻫﺎ در ﺳﺎل ﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﺮﻳﺪار ﻧﺪاﺷﺖ، ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺳﻔﺮه، زﻧﺒﻴﻞ، ﻛﻼه، ﺟﺎى ﻗﺎﺷﻖ و ﭼﻨﮕﺎل و زﻳﺮﻗﺎﺑﻠﻤﻪ اى ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ و در ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻔﺎرش، اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﻳﺮاﻧﺪازﻫﺎى ﺣﺼﻴﺮى ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ. ﺣﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺘﺮى و در اﻧﺪازه ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد. ﺑﺮاى ﺑﺎﻓﺖ ﺣﺼﻴﺮ، اﻧﻮاع ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻰ ﻫﺎ را از ﺗﺎﻻب ﻫﺎ و ﻳﺎ آﺑﮕﻴﺮﻫﺎى اﺳﺘﺎن ﺑﺮﻳﺪه و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻓﺘﺎب ﭘﻬﻦ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺸﻚ و ﻳﻜﺮﻧﮓ ﺷﻮد. ﺧﺎﺻﻴﺖ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ آن »اورﺷﻠﻢ ﻟﻰ « (اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻟﻰ) ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ، اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن، ﺗﺮد و ﺷﻜﻨﻨﺪه ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺎ ﭘﺎﺷﻴﺪن ﻛﻤﻰ آب آن را ﻧﺮم و ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎﻓﺘﻦ ﻛﺮد. ﻧﻮع دﻳﮕﺮى از ﺣﺼﻴﺮ را ﻧﻴﺰ از ﺳﺎﻗﻪ ﻫﺎى ﺧﺸﻚ ﺷﺎﻟﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن »ﮔﻠﺶ ﺣﺼﻴﺮ« ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ.
از ﺳﺒﺪ در اﻧﺪازه ﻫﺎ و ﺷﻜﻞ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻇﺮوف ﻣﺼﺮﻓﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد.
در ﮔﺬﺷﺘﻪ، زﻳﺮاﻧﺪاز و ﻛﻒ ﭘﻮش روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن از ﺣﺼﻴﺮ ﺑﻮده و اﻣﺮوز ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده از آن در ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺳﺘﺎﻫﺎى اﻳﺮان رواج دارد. ﺣﺼﻴﺮﻫﺎى ﺳﺎﺧﺖ ﮔﻴﻼن و ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻮاﺣﻰ ﺷﻤﺎل اﻳﺮان، ﻃﺮح ﻫﺎى ﻫﻨﺪﺳﻰ دارﻧﺪ ﻛﻪ از ﺑﺎﻓﺖ ﻧﻰ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻳﻜﺮﻧﮓ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰ آﻳﻨﺪ. ﺣﺼﻴﺮ و ﺳﺒﺪ، ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺼﺮﻓﻰ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻰ از آن ﻫﺎ ﻛﻪ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻴﻼن ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد (ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺳﺒﺪ و ﺣﺼﻴﺮﻫﺎى رﻧﮕﻰ) و داراى ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﻫﻨﺮى و ﺗﺰﻳﻴﻨﻰ اﺳﺖ.
ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻓﺖ ﺣﺼﻴﺮ و ﺳﺒﺪ در ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﻟﻴﺪ، ﻛﺎرى زﻧﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺣﺼﻴﺮﻫﺎى ﺳﻘﻒ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودى ﻣﺮدان ﻧﻴﺰ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻫﺎ دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ، ﺑﻘﻴﻪ اﻧﻮاع ﺳﺒﺪ و ﺣﺼﻴﺮ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻧﻘﺶ ﻣﺮدان ﺧﺎﻧﻮار در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ، ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ و ﮔﺎه ﺑﺮدن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪى ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻓﺮوش اﺳﺖ. وﻟﻰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد، ﻛﺎر ﻓﺮوش ﻓﺮآورده ﻫﺎ را ﻧﻴﺰ زﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ و دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن را در ﺑﺎزارﻫﺎى ﻣﺤﻠﻰ، ﻫﻔﺘﮕﻰ، ﺷﺨﺼﺎr ﻳﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ى زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻰ رﺳﺎﻧﻨﺪ.
با تشکر فراوان از مقاله دکتر مهناز شایسته فر در مورد حصیر بافی
این مقاله برگرفته از مقاله دکتر مهناز شایسته فر می باشد