آشنایی با حصیر بافی
ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ از ﻫﻨﺮﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺖ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ دارد . اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳﻦ ﻫﻨﺮ ﻛﺪام ﺷﻬﺮ ﻳﺎ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ، اﻃﻼع دﻗﻴﻘﻰ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن آﺛﺎرى از ﺣﺼﻴﺮ روى ﺗﻜﻪ ﻫﺎى ﮔﭻ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ٦ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ. ﻗﺪﻳﻤﻰ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ اﻳﺮان ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻬﺪاد در اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن اﺳﺖ .٤ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ى ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺣﺼﻴﺮى ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺮﻣﻪ، ﻫﻨﮓ ﻛﻨﮓ، اﻧﺪوﻧﺰى، ژاﭘﻦ، ﺟﻤﻬﻮرى ﻛﺮه، ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن، ﺳﺮﻳﻼﻧﻜﺎ، ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ، ﻣﻜﺰﻳﻚ، ﻛﺎﻣﺮون، ﭼﺎد، اﺗﻴﻮﭘﻰ و ﺳﻨﮕﺎل را ﻧﺎم ﺑﺮد. ٥ ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺎﻓﺖ ﻧﻰ ﻫﺎى ﻧﺎزك در ﻣﻴﺎن ﺗﺎرﻫﺎى ﭘﻨﺒﻪ اى، از زﻣﺎن ﻣﺼﺮى ﻫﺎى ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻐﻴﻴﺮى ﻧﻜﺮده اﺳﺖ. ﺑﺎﻓﺖ زﻧﺒﻴﻞ و ﺑﻮرﻳﺎ از ﻧﻰ و ﻋﻠﻒ، ﺻﻨﻌﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ از ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﻓﻰ ﻫﻢ ﻗﺪﻳﻤﻰ ﺗﺮ اﺳﺖ. ﺑﻮرﻳﺎﺑﺎﻓﻰ در اﻳﺮان ﺣﺘﻰ اﻣﺮوزه ﻫﻢ ﭘﻴﺸﻪ ى ﻣﻬﻤﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود و در ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﮔﻠﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰ رود. ٦ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎﻣﺒﻮﺑﺎﻓﻰ و ﻣﺮوارﺑﺎﻓﻰ ﻧﻴﺰ ﻣﻰ ﺷﻮد، ﻳﻜﻰ از ﺣﺮﻓﻪ ﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻬﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﻟﻴﺎف، ﺳﺎﻗﻪ و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎى ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻰ ﺷﻮد. ٧ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺑﺎﻓﺖ آن، از اوﻟﻴﻦ دﺳﺖ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎى ﺑﺸﺮى ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺠﺎﻧﺸﻴﻨﻰ و اﻳﺠﺎد ﻛﺸﺎورزى ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ.
ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﺎن ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان، ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: ﺑﺮگ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ (ﭘﻴﺶ)، ﺑﺮگ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎى وﺣﺸﻰ ﻧﺮ (ﭘﺮك)، ﺧﺮﻣﺎى وﺣﺸﻰ ﻣﺎده (داز)، ﺳﺎﻗﻪ ﻫﺎى ﻧﻰ ﺑﺎﺗﻼﻗﻰ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮى ﺧﻮزﺳﺘﺎن، ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮدﺳﻴﺮ اﻃﺮاف درﻳﺎﭼﻪ زرﻳﻮار ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻣﺮﻳﻮان، (ﻣﺮداب ﻫﺎى اﻧﺰﻟﻰ (ﻟﻰ ﻳﺎ ﻟﻴﻎ) و اﻃﺮاف درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎﻣﻮن (ﺗﺮﻛﻪ)، ﺳﺎﻗﻪ ﻫﺎى ﮔﻨﺪم در اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن، ﺳﺎﻗﻪ ﻫﺎى ﻧﻰ ﺧﻮدروى اﻃﺮاف رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎى اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس (ﻣﻮر)، ﺟﻮى ﻫﺎى آب (ﻧﻰ ﺑﺎﻏﻰ) و ﺑﻴﺪ در اﺳﺘﺎن ﻫﺎى ﺗﻬﺮان و ﻣﺎزﻧﺪران و روﺳﺘﺎﻫﺎى ﻣﺮاﻏﻪ.
اﺑﺰار ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪوده ﺑﻮده و از ﺗﻌﺪادى اﺑﺰار اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﻧﻈﻴﺮ داس، اﻧﻮاع ﻛﺎرد، ﺳﻮﻫﺎن، درﻓﺶ، ﻗﻴﭽﻰ، ﺳﻮزن و... ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﻫﻨﺮ در اﺳﺘﺎن ﻫﺎى ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن، ﺧﻮزﺳﺘﺎن، ﻛﺮدﺳﺘﺎن، ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن، ﺑﻮﺷﻬﺮ، ﻛﺮﻣﺎن، ﻳﺰد، ﻓﺎرس، ﻣﺎزﻧﺪران، ﮔﻴﻼن و ﺗﻬﺮان راﻳﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﻮزﺳﺘﺎن، ﺧﺮاﺳﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺒﺪﺑﺎﻓﻰ و در ﮔﻴﻼن ﻣﺮوار ﺑﺎﻓﻰ و ﭼﻢ ﺑﺎﻓﻰ اﺳﺖ.
ﺣﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﺎ دو روش »ﻣﺎرﭘﻴﭻ« و »درﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺸﺒﻚ« ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد. در روش ﻣﺎرﭘﻴﭻ از دو ﻋﻨﺼﺮ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﺎرﻳﻜﻪ ﻳﺎ ﻧﻮارى ﻛﻪ ﺑﺮاى دوﺧﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰ رود، اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد. »ﭘﺎﻳﻪ« ﻗﻄﻌﻪ اى ﻃﻮﻳﻞ و اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﻣﻘﻄﻊ داﻳﺮه ﻳﺎ ﺑﻴﻀﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﺳﺘﻪ اى ﻋﻠﻒ، ﭘﻮﺳﺖ درﺧﺖ، ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﺮﻛﻪ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻰ از آن ﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد. ﺑﺮاى ﺑﺎﻓﺘﻦ ﺳﺒﺪ، ﭘﺲ از ﻣﺎرﭘﻴﭻ ﻛﺮدن ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮد، آن را ﺑﺎ ﻧﻮارى از ﺟﻨﺲ ﻋﻠﻒ ﻳﺎ ﺗﺮاﺷﻪ ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ. در ﺻﻮرت ﻣﺮﻛﺐ ﺑﻮدن ﭘﺎﻳﻪ، آن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻰ ﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﻣﺎرﭘﻴﭻ را ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ. روش ﻣﺎرﭘﻴﭻ ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎرى از ﺷﻜﻞ ﻫﺎى ﻣﺪور ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ. ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻮﻋﻰ ﺳﺒﺪ در ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎره ٥ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﻪ از آن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺎﻏﭽﻪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻠﺪان ﮔﻞ ﻳﺎ زﻳﺮﮔﻠﺪاﻧﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ. ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﭼﻨﺪ رﻧﮓ ﻗﻬﻮه اى، ﻧﺎرﻧﺠﻰ، ﺳﺒﺰ، زرد و ﻛﺮم در ﺑﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﺳﺒﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﻧﻮع ﺳﺎده ﺑﺎﻓﺖ در روش درﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺸﺒﻚ ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻦ دو ﮔﺮه ﻧﻮار از ﻣﺎده ﻣﺼﺮﻓﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰ آﻳﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺗﺎر و ﭘﻮد ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ. اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از زاوﻳﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ . ﺗﺎرﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺿﺨﺎﻣﺖ و اﻧﻌﻄﺎف ﺑﺎ ﭘﻮدﻫﺎ ﻳﻜﺴﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ رﻧﮓ آن ﻫﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ. در اﻳﻦ روش، ﺗﻨﻮع ﻛﻤﻰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻣﻴﺰان ﻇﺮاﻓﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪات آن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻰ ﺧﻮرد. اﻳﻦ روش در ﺗﻬﻴﻪ ﻇﺮوف و زﻳﺮاﻧﺪازﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰ رود.
ﻧﺤﻮه ى ﺑﺎﻓﺖ زﻳﺮاﻧﺪاز در ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎره ٧ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮاى ﺑﺎﻓﺖ اﻳﻦ زﻳﺮاﻧﺪاز از روش ﺗﺎر و ﭘﻮدى ﻛﻪ ﻧﻮع ﺳﺎده ﺑﺎﻓﺖ ﺣﺼﻴﺮى ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻰ ﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﻓﺘﻦ زﻳﺮاﻧﺪازى ﺣﺼﻴﺮى در اﺑﻌﺎد ﺑﺰرگ ﺑﻮده و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺑﺰار ﺧﺎﺻﻰ ﻧﺪارﻧﺪ ﭼﻮن ﺑﺎ دﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﻨﺪ.
ﮔﺮوﻫﻰ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﻦ ﻫﻨﺮ را در ﮔﺮوه وﻳﮋه اى ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺳﺒﺪ و ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ« ﺟﺎى ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ آن را ﺟﺰء ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭼﻮﺑﻰ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت اﻳﻦ ﻫﻨﺮ- ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺖ. ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ دو ﻧﻮع »ﻣﻎ« و »ﭘﻴﺴﻚ« اﺳﺖ، از ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ اﺻﻠﻰ ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.
اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ ﺻﻨﻌﺖ ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻰ در دو اﺳﺘﺎن ﻳﺰد ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪ آﺛﺎر دﺳﺘﻰ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺷﺎره ﻣﻰ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﺗﺎ راﻫﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻪ و ﻛﻨﻜﺎش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و ﻫﻨﺮدوﺳﺘﺎن.
با تشکر فراوان از مقاله دکتر مهناز شایسته فر در مورد حصیر بافی
این مقاله برگرفته از مقاله دکتر مهناز شایسته فر می باشد